Vanaf donderdag 14 december is de expositie Sustainable (Duurzaamheid in de kunst) te zien in Galerie de Ploeg, Amersfoort. De expositie is tot 07 januari te bezoeken.
R.O.T. Yellow, Black and Red 2023
R.O.T. Yellow, Black and Red zijn voortgevloeid uit mijn project + installatie van Remains Of Today. Dit project/ deze installatie is afgelopen maand (november 2023) afgerond. Het behelst in totaal 300 kleine (30 x 30cm) circulaire kunstwerken van gevonden en hergebruikte materialen en teksten. Remains Of Today heeft op diverse plekken geëxposeerd als een grote – groeiende – installatie. Toen ik de laatste hand er aan legde voelde ik de behoefte om er toch een hele nieuwe benadering op los te laten., een soort van Best Of. Deze best of resulteert in verschillende 9 luiken waarbij gezocht is naar overlap in kleur en de best mogelijke collage van de eerder gemaakte collage composities. De eerste 3 Yellow, Black and Red, worden geëxposeerd tijdens Sustainable 02, in galerie de Ploegh.
De overige deelnemende kunstenaars zijn: Hannah Blom, Boudewijn Korsmit, Adriana Nigting, Sari Piek, Mark van Praagh, Catherine Schoenmaker, Cecile Spronsen, Harry Tomese, Jose van Waarde, Carla Zeegers en Marjan Jaspers.
6 & 1 nacht. Afgelopen najaar liep ik met mijn lief in park de Weezenlanden, beestjes kijken bij de kinderboerderij. Daar liepen we mijn oude (van origine Marokkaanse) stage werkgever tegen het lijf. Na een kort praatje en wat vragen over en weer vertelde hij dat hij vaak op en neer reisde tussen Zwolle en Marrakech omdat hij daar ook een huis had. Een relatief korte reis en betaalbaar. Er viel een kwartje…. Aangezien wij altijd buiten elk seizoen op vakantie willen gaan waren we al druk bezig (in ons hoofd) een leuke locatie te zoeken om in het najaar heen te gaan. Daarvoor altijd de uiterste grens zoekend van lekker weer in de randen van zuid-Europa. Meestal hebben we geluk. Maar ja, Marrakech …mmmmmmmh……. werd ineens een heel tastbaar en haalbaar alternatief. Relatief dichtbij maar ook mysterieus en exotisch. En niet te vergeten, AFRIKA!!!!!!!! Het najaar werd februari omdat dat nou eenmaal de vreselijkste maand van het jaar is, dus het fijnst om er dan aan te ontsnappen. So it goes…
vrijdag 02 februari was het dan zover. De weersverwachtingen zijn matig. De temperaturen schommelen ergens tussen 11 en 15, bewolking en regen zijn voorspelt. Koffer is ingepakt met deze weersverwachting in het achterhoofd. Het scheelt dat blote benen en armen in Marrakech niet echt gewaardeerd wordt. Dus ergens weer een dilemma minder, gewoon alles warm bedekken. Op Schiphol dan toch maar een Lonely Planet gekocht, zou wel eens van pas kunnen komen. Het enige dat we geregeld hebben is het riad midden in de Medina. Hotel Sindi Sud. Ergens in de buurt van het wereld beroemde plein Place Djemaa el Fna, in iets wat lijkt op een doodlopende straat. Het lijkt misschien onvoorbereid en dat is het ook maar het is ook extra leuk en spannend als je toch niet precies kunt zeggen hoe het zal verlopen. Noem het een extra dimensie. Na 3 uur vliegen landen we in Marrakech.
Wat verwachten we ervan? 1000 en 1 nacht? pracht en praal, de schitterendste paleizen van sultans, kleurrijke bewoners, armoede?, prachtige keramiek, jetset? Volgens de Lonely Planet is het ook echt de gateway van Afrika….hier begint het echt, we gaan het meemaken.
Na de landing regelen we een taxi, wat geen enkele moeite kost. De prijs bepalen van de rit daarentegen is een ander verhaal. Maar ja we zijn er net en nog onder de indruk van de prachtige luchthaven dus de wil van de chauffeur is wet. En zo rijden we over een prachtige brede weg langs palmbomen de hectiek van de miljoenen stad in. We trechteren zo een soort chaos in waarin iedereen claxoneerd, duwt, stilstaat, optrekt, ritst maar dan zonder plan. Auto’s, fietsers, voetgangers, paardenkarren, en ezels tegelijkertijd op een groot kruispunt. Erik besluit vandaag dat hij liever geen auto huurt in Marrakech ( :.
We stoppen midden in deze heksenketel en onze chauffeur wijst naar een winkel (Soho) en zegt tweede straat rechts en een keer naar links; et voila. Succes! Koffers eruit, wisselgeld blijkt een probleem. Na een pracht van een onbedoelde fooi aan de chauffeur (!?) storten we ons met koffer in de kolkende mensenmassa (het is vakantie in Marrokko, weekend en spits). We komen instant zintuigen te kort. We missen de tweede straat rechts en lopen zo het plein Djemaa el Fna op. Om de minuut roept iemand iets wat we moeten zien, kopen, aanraken of geven. We houden de pas er in en zijn gefocust op de goeie route naar het hotel (dank google maps). We lopen een zijstraat in waar een hulpvaardige jongeman staat die ons de weg wijst. Na het bedanken blijft hij bij ons en loopt mee tot het hotel en zegt op ons te wachten als wij weer buiten komen straks. Hij heeft zich zelf net tot onze gids uitgeroepen. We wimpelen hem af en bedanken nogmaals en zeggen dat we er wel uit gaan komen, maar toen wij 3 kwartier later weer naar buiten liepen, stond hij daar en kwamen we pas met een slappe smoes en doorzettingsvermogen van hem af. De komende dag zullen we hem nog vaak tegenkomen en bleek dit voorval niet op zich zelf te staan.
Hello Marrakech here we come. Koffers weg, goed gemutst en ontzettend veel trek, we zijn klaar voor Marrakech. We lopen het plein over en worden aangesproken door een jongen die ons zijn eettentje in lokt onder het motto, authentieke ‘moeders’ kookpot. Later blijken alle eettentjes het zelfde menu te presenteren in de zelfde stijl ( : (we moeten kennelijk nog even acclimatiseren) Maar wat geeft het. In een razend tempo wordt het tafelkleedje schoongeveegd en een geplastificeerde menukaart neergelegd. Er wordt geschreeuwd, geroepen en gelachen door het vele personeel (kraampje met drie lange tafels >). Ondanks de menukaart moet je de gerechten aanwijzen en ondanks het gekozene krijg je gewoon een selectie van het een en ander waaronder gelukkig ook het gekozen gerecht. We zitten midden op het plein, overal geluid, overal mensen en etensgeuren, rookpluimen, in de verte getrommel, trompetjes en slangenbezweerdergefluit. We zijn er!
Souks, kasba’s paleizen en palmeria’s. We zitten midden in de Medina, die de komende dagen gaan verkennen. Het zinkt in. De stad ligt er na de hectische vrijdag een stuk rustiger bij.
We struinen de stad door zonder plan. We laten ons meevoeren door de krioelende straatjes (eveneens zonder plan) langs kruiden en specerijen, tapijten, slagerijen, doeken, keramiek, handwerk en winkels met djellaba’s en kaftans. Deels overdekt, een labyrint van straatjes. Op een of andere manier lijkt het alsof je zo de historie in loopt. Mannen dragen overwegend djellaba’s en de vrouwen afwisselend jas met hoofddoek, djellaba, kaftan met hoofddoek, burka of westers. Het straatbeeld is geweldig.Je zit als het ware op de huid van de geschiedenis. De geschiedenis is het heden en het heden de geschiedenis. Je wordt er helemaal in opgezogen.
Iedereen wil je iets verkopen en je beland onwillekeurig meer dan eens in een winkeltje terwijl je het niet van plan was en komt weer buiten met een aankoop.
Als de drukte te veel wordt zijn er escapes in het stadspark (Palemeria Cyber parc), oude paleizen of musea. In de souks zijn prachtige grote Fondouks (handelshuizen – herbergen – pakhuizen uit de 18e en 19e eeuw) verscholen. In deze fondouks zitten soms grote tapijtwinkels of restaurants.
In deze ruimtes zit vaak geen logica. Het is indertijd min of meer zonder architectuur aan elkaar gebouwd wat tot hele interessante spannende gebouwen leidt. Trappie op, trappie af, lange gangen stelsels, riads met vele zijruimtes. een aantal keer hebben we in zo’n fondouk gegeten en dan all te way; met personeel wat zo uit 1000 en 1 nacht komt lopen en een het mooiste decor vol met schitterende tegelpatronen, spannende deurvormen, tapijten. We hebben ook een paar paleizen bezocht, die lijken net als de Fondouks spontaan gebouwd vaak met als uitgangspunt een aantal grote riads.
De meeste paleizen hebben meerdere riads (binnentuinen) en zijn ook van top tot teen betegeld. Het is zo gruwelijk mooi en sprookjesachtig. Alles wat ik zie brandt zich op mijn netvlies vast. Ik word hier heel gelukkig van. We zijn naar verschillende uithoeken van de Medina geweest, het noorden (een gebied waar bijna alles gerecycled wordt, het zuiden, Palais de la Bahia, Joodse wijk Mella (de armste wijk)
de synagoge, westwaarts, de oude stadspoort. Elk deel lijkt op een of andere manier op elkaar maar heeft toch weer zijn eigen sfeer en signatuur.
Bezoekje aan de kapper
Verdwalen kan een beetje maar als je niet oplet sta je toch weer ineens op het plein Djemaa el Fna.
Moderne kunst en kunst in de openbare ruimte.
Je zou het misschien niet een twee drie verwachten tussen zoveel geschiedenis nog ruimte voor moderne kunst. Daarnaast had ik altijd het idee dat kunst ijdel is in het islamitische geloof. Vandaar ook geen afbeeldingen van mensen maar decoratieve uitspattingen van wiskundige figuren op tegels, tapijten en in gebouwen. Hoe zit dat dan in het hedendaagse Marokko. Het hedendaagse en mondaine Marrakech speelt zich sowieso af buiten de stadsmuren van de Medina bijvoorbeeld in de wijk Gueliz .
Vergeleken met de Medina, rijk, enigszins saai en erg rustig maar ook het nightlife uitgaanscentrum voor the young and happening. Maar hier zien we een heel aantal buitenbeelden in een klein parkje aan de Avenue Mohammed V. Deze beelden dragen engagement uit met name over duurzaamheid, het klimaat en de vervuiling. Zie hier een onverwachte link met mijn eigen kunst project Klimaat Madonna. In een cultureel centrum in de buurt van het maison de la photographie* was een prachtige tentoonstelling van oude Marokkaanse tradities en rituelen verpakt in een modern jasje door hedendaagse Marokkaanse kunstenaars.
Dus ja, er is moderne kunst en in de buitenwijken van Marrakech wemelt het van de galleries.
Maison de photography- geen moderne kunst maar prachtige foto’s over het Marokko van de 19e en begin 20e eeuw
Is Marrakech duurzaam?? Ik denk dat ze dat officieel niet zijn. Want daarvoor moet er ook nog veel gebeuren zoals bijvoorbeeld een goed werkend rioolsysteem en minder vieze brommertjes en auto’s. Maar daarnaast zie je bijvoorbeeld ook in de Medina (waar toch ook een hoop armoede is) bijna nergens papier of plastic op straat. Er wordt nergens meer een plastic tasje gegeven maar een stoffen variant van het hemdtasje.
een grote kunst installatie van plastic flessen in Gueliz.
Krijg je bij de hotels een ontbijt geserveerd met uitsluitend verse producten op een bordje. 1 type ontbijt, honing en jam geserveerd in een schaaltje, geen afval. Met je handdoeken doe je de hele week (wij hadden een eenvoudige riad) en er staat een pompje met zeep naast de douche. Daarnaast recyclen ze zich suf! Er zijn hele straatjes binnen de Medina waar alleen maar recycled wordt. En echt alles wordt recycled. Dus ik denk toch dat je kunt zeggen; best duurzaam en qua troep op straat gooien misschien gewoon een betere mentaliteit!
Sahara here we come. Omdat het weer de komende dagen steeds slechter en regenachtiger zou worden hebben we besloten een excursie naar de Sahara te nemen. De reis voert ons over de Atlas naar Merzouga de eind bestemming. Daartussen vinden allerlei mooie stops plaats. Dinsdag vertrokken we om 7u uit de riad. Zakje met ontbijt mee. Op Djemaa el Fna stonden verschillende tour bussen klaar. Ons gezelschap bestond uit een internationaal gezelschap (Frankrijk, Italie, VS, België, Australië, Japan en Turkije), onze chauffeur heet Faisal en blijkt een hele geschikte kerel met veel gevoel voor humor.
In de Atlas sneeuwt het hevig wat ons op de heenreis vertraging van 3 uur oplevert. Mooie oefening in geduld. Iets waar alle andere wachtende Marokkanen van nature erg goed in leken te zijn. Na verloop van tijd ontstonden er op organische wijze allemaal kleine eet/theetentjes en maakte men het zo gezellig mogelijk.
Toen de pas weer open was volgde een fantastische reis door de Atlas. Een gebergte waar maar geen einde aan lijkt te komen. We hebben een korte stop gemaakt in een prachtig berber dorp en eindigde midden in het gebergte bij ons hotel voor de nacht. Dit hotel had geen extra luxe als, zeg maar, verwarming, de temperatuur was beneden nul en de wind gierde om het gebouw. S’ochtend op het koudste punt is er -9 gemeten.
Wij hebben een klein straalkacheltje kunnen huren. Thank god. De volgende dag hebben we een aantal prachtige stops gemaakt, in een kloof, een oase /palmeria en een soort oude berber- enclave en moskee en later nog bij een prachtig berberdorp ten einde naar het hoogtepunt van de reis Mezourga en the sunset Camel Ride…. Bij aankomst (we moesten nog haasten ook) zo uit de bus op de kamelen.
Tas op de rug en gaan, anders zouden we de zonsondergang missen. Anderhalf uur hebben we praktisch in het donker onder een prachtige sterrenhemel kameel gereden met zijn 12en. Op weg naar ons tentenkamp. Wat is anderhalf uur als je geen idee hebt van tijd? Wat is anderhalf uur als je niet echt lekker zit? Dat bleek best lang, ha ha.
De kameel loopt over een traject vol zandduinen (GAAF!!!!!maar oeh), het zadel wat ik had was niet comfortabel om niet te zeggen ontzettend pijnlijk op het laatst. Maar wat een ervaring ook weer. Toe we eindelijk een licht schijnsel in het donker zagen was iedereen zo blij!! Gezamelijk gegeten in de grote eettent en daarna op een keihard veldbedje in kleren en jas de nacht in. De nacht was ook hier onversneden koud, maar dat hoort er allmaal bij ( : Poepen en plassen in de woestijn, poetsen en wassen, niet. Dat vraagt beide voor de nodige nonchalance zeg maar. Aan de andere kant je hebt geen keus. De dag daarna zijn we zo uit bed ongewassen naar de zonsopgang gaan kijken op een (30?) meters hoge zandduin (fenomenaal) daarna deels met de jeep (op het dak >scheuren door de woestijn, jippie) en deels (laatste stuk) met kameel terug naar de oppik plek gegaan.
En eigenlijk vanhier uit weer terug naar Marrakech (11uur reizen). In de Atlas was nog meer sneeuw gevallen wat een spectaculair uitzicht gaf.
Eenmaal terug in Marrakech hebben eindelijk een heeeeeerlijke douche kunnen nemen (mijn water was helaas lauw) en een warm bed om in te slapen. De dag daarna hebben we nog even mogen genieten van een zonovergoten dag. Maar deze dag gaan we ook naar huis. Jammer want ik ben verliefd. En we gaan zeker weer terug om de koningssteden te zien, de kust….. er is nu zelf iets aangewakkerd wat al lang latent aanwezig is en dat is de nieuwsgierigheid naar de rest van Afrika…… maar dat is weer een heel ander verhaal…
